یكی از زیباترین جلوه های ارتباط عاشقانه با خدا و اساسی ترین راه های سیر و سلوك ، ذكر است؛ یعنی مترنّم بودن زبان و قلب انسان به اسماء حُسنای الهی و شاداب نگه داشتن گل روح در زیرباران یاد حق. ذكرخدا، از یادبردن هستی محدود خویش در رهگذر یاد اسمای الهی است و تداوم و استمرار آن زنگار گناهان را از روی دل می زداید؛ زیرا غفلت و فراموشی حق تعالی ، ساحت دل را مكدّر می كند.
ذكرخدا ارتباط معنوی عبد سالك با ربّ مالك است و این انسان است كه نباید خود را وقف زندگی مادی كند و مقصد را درخود و دنیای خود محدود سازد، بلكه باید خود را برای سفر پرفراز و نشیب ابدّیت آماده و مهیّا كند.
درمجموع ذكر خداوند آثار و ثمرات اعجاب آور و باشكوهی دارد كه هریك از آنها در سازندگی روحی و اخلاقی انسان تأثیر به سزایی دارد. این آثار عبارتنداز:
یاد خدا نسبت به بنده
اولین اثر یاد خدا این است كه خدای متعال نیز انسان را یاد می كند. «مرا یادكنید تا شمارا یادكنم ». از اینكه دراین آیهٔ شریفه یاد خداوند متعال ، منوط به یادكردن بنده شمرده شده است، یك نكتهٔ دقیق فهمیده می شود و آن عبارت است از تصور دونوع ذكر از طرف خدا؛
الف) ذكر عامّ
ب) ذكرخاصّ.
ذكر عامّ عبارت از هدایت عام الهی است كه شامل تمام موجودات می باشد و اختصاص به گروه خاصی ندارد و شاهد آن آثار ذكر عام الهی در پهنهٔ گیتی می باشد. و آن اعطای مواهب و عطایای گوناگون خداوند به تمام ممكنات می باشد و این یاد همگانی كه فیض مستمرالهی است ، هرگزقطع نمی شود. اما ذكرخاص به بندگان خاص و ذاكر تعلق دارد و یك نوع توجه و لطف از جانب خداوند متعال.
روشنی دل
خداوند؛ ذكرخویش راموجب نورانی شدن وبیداری دل ها می داند. مردن دل وافسردگی ازهولناك ترین سیه روزی هاست.
یكی از موثرترین عوامل علاج مرگ دل و احیای دوبارهٔ آن، پناه بردن به ذكر خداست؛ ذكرحق نور است و مداومت درآن ، قلب را از تاریكی و ناامیدی و قساوت نجات می دهد؛ شفافیّت و لطافت و درك و شور و عشق به آن می بخشد و گرمی و تپش و نشاط تازه در آن می دمد.
آرامش قلب
سومین اثری كه برای یادخدا بیان می شود آرامش دل آدمی است. به تعبیر قرآن طمأنینه و سكون قلب از جمله آثار مستقیم یاد خداست. كسانی كه ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خداست، بدانید تنها با یاد خدا دل ها آرام می گیرد.
یاد خدا داروی معنوی اضطراب و افسردگی است كه ازنظر روانشناسی علل آن ترس، آیندهٔ مبهم، نگرانی از شكست خوردن ، ترس از بیماری ها و نگرانی از عوامل طبیعی می باشد. قرآن مجید تنها نسخهٔ شفابخش اضطراب را یاد خدا می داند و تنها پاسخ ندای فطرت را ذكر خدا می بیند. ولی مقصود ذكر قلبی است نه ذكر زبانی؛ زیرا قرآن كریم آن ذكر زبانی را كه با ذكر قلبی همراه نیست ، ممدوح نمی شمارد بلكه مذموم می داند. در بارهٔ نماز می فرماید: «نماز را با یاد من اقامه كن». و در سورهٔ ماعون می فرماید: «وای برنمازگزارانی كه از نمازشان غافل اند.» معلوم می شود اگر كسی نماز بخواند، هرچند كه ذكر خدا برزبانش جاری است ولی غافل باشد و نداند چه می گوید ، كارش زاراست.
خشیت و ترس از خدا
ازجمله آثار یادخدا برای مومنان ، خداترسی و خشیت می باشد. قرآن دراین زمینه می فرماید: «تنها مومنان هستند كه هرگاه یادخدا به میان آید، دل هایشان ترسان شود».
بصیرت یافتن و شناخت شیطان
یكی از عوامل اصلی سقوط انسان و سیه روزی او، افتادن به دام های ناپیدای شیطان است و ذكر حق به انسان بصیرتی می دهد كه وسوسه های پنهان و دام های ناپیدای شیطان را به سهولت بشناسد و در دام او نیفتد.
بخشش گناهان
از آثار و ثمرات اخروی یاد خداوند ، مغفرت الهی می باشد كه شامل حال یادكنندگان خدا می گردد و اضافه برآن ، خداوند وعدهٔ اجر و پاداش بزرگ نیز به ایشان داده است.
حكمت و علم
یكی دیگر از ثمرات ذكر ، پختگی عقل و كمال و حكمت است. ذكر باعث فروزان شدن قوهٔ ادراك انسان و جوشش فكر و اندیشه می شود. جان فرد شایستگی این را پیدا می كند كه منعكس كنندهٔ حقایق غیبی درخود گردد و خداوند به اندیشه و عقل این افراد مدد رساند.
سال دولت و ملت ، همدلی و همزبانی