چگونه توانستم دانش آموزانم را به نماز جماعت علاقه مند کنم؟

                                                                                     عنوان طرح

چگونه توانستم دانش آموزانم را به نماز جماعت علاقه مند کنم؟

مجری طرح

بهمن ولی پور

محل اجرای طرح 

دبستان شهید ستار ساعدی روستای محمدآباد مانه

مدت اجرای طرح 

این طرح در طول شش ماه با همکاری مدیر مدرسه سرکار خانم زینب اکرمی اجرا گردید.

سال تحصیلی :  93-1392

مقدمه

نماز، تقديم حمد و سپاس به درگاه خالق منان و كامل ترين پاسخ به عالی ترين نياز انسان؛ فرصتی برای طراوت بخشيدن روح و پلی برای نيل به اوج كمال « نماز » . يعنی كمال جويی است . يكی از اساسی ترين اركان حيات ، « نماز » . مطلق و زينت بخش شخصيت و منش مؤمنان است ، تمدن، فرهنگ، زندگی و تحرك جوامع انسانی است.

اگرچه نماز دارای اهميت فراوان است، اما برگزار كردن نماز به جماعت اهميت بيشتر دارد، زيرا نمازجماعت نمادی با ارزش از جامعه مطلوب اسلامی است كه عناصری مانند رهبری، اتحاد و نظم را دربر می گيرد. بنابراين، مطالعه نماز جماعت و حكمتهای فراوانی كه در آن نهفته، حايز اهميت است. به همين دليل، يكی از مهمترين مسائلی كه فكر دينداران جوامع گوناگون بشری را به خود جلب كرده، اين مسئله است كه چگونه فرزندان جامعه را ديندار و نمازخوان كنند و آنها را از بهره های فراوان اين وديعه آسمانی پرنصيب سازند. پرستش حقيقتی است كه در همه موجودات عالم وجود دارد و موجودی در عالم نيست كه پرستنده حق نباشد. اين حقيقت كه گوشه هايی از رموز آن در عالم كشف و شهود برای عالمان راستين پديدار گشته، در آيه شريفه 43 سوره بنی اسرائيل اين گونه آورده شده است: « و اِن مِن شَیء اِلاّ يُسَبِّحُ بِحَمدِه وَ لكنْ لا تَفْقَهُونَ تَسبيحَهُم »

« موجودی نيست كه تسبيح گوی خداوند سبحان نباشد، لكن تسبيح آن ها را متوجه نمی شود ».

بیان مسئله :

توجه به این که نماز آرامش دهنده ی دلها ، اصلاح کنندۀ فرد و اجتماع و پرچم اسلام است و عاملی است که موجب رهایی افراد از تنبلی ، گناه ، تباهی و دیگر رفتارهای زشت می شود ، و یکی از راههای تربیت دینی کودکان و نوجوانان ، یاد دادن نماز و شرکت دادن آنها در نماز جماعت می باشد ، برآن شدم تا در مدرسه نماز جماعت برگزار نمایم.

مطلوب این بود که اکثر دانش آموزان در نماز شرکت نمایند. امّا این تصور من صحیح نبود و تعداد کمی از دانش آموزان راغب به شرکت در نماز جماعت مدرسه بودند؛ به طوری که تعداد شرکت کنندگان در حد یکی از کلاسها هم نبود . و این مهمترین مسئله ای بود که توجه مرا به خود جلب کرد و باعث شد که اقدام به این پژوهش بنمایم که :

چگونه می توانم دانش آموزان را ترغیب نمایم تا در نماز جماعت مدرسه شرکت نمایند و راهکارهای ایجاد انگیزه در دانش آموزان برای شرکت در نماز جماعت مدرسه چیست ؟

دبستان ابتدایی شهید ستار ساعدی  در روستای محمدآباد مانه  ، در 40 کیلومتری مرکز شهرستان مانه و سملقان واقع شده است و دارای 100 دانش آموز می باشد که در سه پایه چهارم ، پنجم و ششم جمعاً دارای 5 کلاس می باشد .

من به عنوان یک مسلمان  ، وظیفه دارم دانش آموزان را نسبت به انجام و یادگیری رفتارهای مذهبی ترغیب نمایم و در تربیت دینی دانش آموزان نقش مهم و تأثیر گذار ی دارم ، که یکی از این رفتارها و راههای تربیت دینی آنان ، یادگیری و خواندن نماز است .

اگر دانش آموزان از همین کودکی با رفتار های مذهبی خصوصاً نماز آشنا شوند ، و به انجام آن مبادرت ورزند ، این امر در آنها درونی شده و امکان ترک آن کمتر است و در نهایت امکان روی آوری آنها به سمت گناه و بزهکاری کمتر می شود .

بعضی اوقات می دیدم که دانش آموزان در هنگام نماز یا در حیاط مدرسه هستند یا در بیرون از فضای مدرسه می باشند و بعضی ها هم دائما در هنگام برگزاری نماز جماعت با تاخیر در صف های نماز جماعت حضور پیدا

می کنند که این موضوع بسیار باعث رنجش و اذیت بنده می شد .

این مسئله برایم آزار دهنده بود  و طوری شده بود که در همان هفته اول مدرسه تمام اشتغال فکری من را این موضوع به خود اختصاص داده بود  که چرا دانش آموزان اینقدر کم از نماز استقبال می کنند و چه دلایلی ممکن است که این موضوع رخ دهد ؟ چگونه می توانم دانش آموزانم را به نماز خواندن و شرکت در نماز جماعت مدرسه تشویق و ترغیب نمایم .

این مسئله را با مدیرمدرسه سرکار خانم اکرمی  ، اعضای انجمن اولیاء و همکاران  مدرسه در میان گذاشتم و

 پس از چند جلسه ایی که با مدیر ، اعضای انجمن اولیا مدرسه و شورای دبیران داشتم مسائل زیر را به مشورت گذاشتیم :

1- آیا دانش آموزانی که در نماز شرکت نمی کنند ، به نماز خواندن علاقه ای ندارند؟

2- آیا نماز را بلد هستند؟

3- آیا ممکن است در خانه، یا مسجد روستا نماز بخوانند که در نماز مدرسه شرکت نمی کنند ؟

4- آیا ممکن است والدین آنها نماز نخوانند و به نماز خواندن فرزندانشان اهمیت ندهند؟

5- آیا ممکن است مقدمات نماز مثل وضو را بلد نباشند؟

6- آیا شرایط خواندن نماز جماعت را بلدند و اهمیت نماز جماعت را می دانند؟

7 - شاید وقت نماز و محل برگزاری نماز مدرسه مناسب نباشد ؟

8- شاید نیاز است نمازمان را متنوع کنیم ؟

9- یا شاید دلیل دیگری داشته باشد ؟

روشهای جمع آوری اطلاعات :

بعد از رویت این مسئله شروع به جمع آوری شواهد نمودم تا وجود مسئله را تایید کند و در حل آن راهکارهایی ارائه نماییم و برای رسیدن به جواب سوالاتی که داشتم از روشهای زیر استفاده نمودم .

1- گفتگو  با اعضای انجمن اولیای مدرسه و بعضی از خانواده های دانش آموزان و گفتگو  با بعضی از همکاران خود .

اکثر اولیای این دانش آموزان معتقد بودند که فرزندانشان در منزل نماز می خوانند و بعضی اوقات هم در نماز جماعت در مسجد روستای خود شرکت می کنند . عده ایی از آنها هم گفتند که فرزندانشان اصلاً نماز نمی خوانند یا گاهی اوقات نماز می خوانند و در نماز خواندن خود سهل انگاری زیادی دارند و به درستی نمازهای خود را نمی خوانند و هرچه آنها را نصیحت می کنند گوش نمی دهند .

مدیر و بعضی از آموزگاران  هم معتقد به این موضوع بودند که شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه از روی علاقه نیست و اکثر آنها در زنگ نماز یا نمی آیند یا دیر به نماز جماعت می آیند .

من در گفتگوی خود از آنها این سوال را پرسیدم که ((مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه چیست ؟ )) و آنها نیز پاسخ های زیر را دادند :

- متنوع نبودن برنامه های نماز - محیط زندگی ( محیط روستا و محله ای که دانش آموزان در آن زندگی می کنند ) - نداشتن الگوی مناسب - واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختن حس حسادت بین دانش آموزان - عدم آشنايی کافی - عدم استفاده از تشویق - توسل به زور و اجبار - اهمیت ندادن به نماز مدرسه، از طرف معلمان و کادر مدرسه و عدم شرکت آنان در نماز

بعد از انجام این گفتگوها و لیست کردن دلایلی که از سمت همکاران و خانواده ها برای عدم استقبال دانش آموزان به نماز جماعت عنوان شده بود از آنها راهکارهایی برای شرکت بیشتر دانش آموزان در نماز جماعت خواستم که آنها هم راهکارهای زیر را پیشنهاد دادند :

- اهمیت خانواده ها به نماز و تشویق فرزندانشان به نماز خواندن .

- اهمیت به نماز در مدرسه و شرکت معلمان در نماز جماعت مدرسه .

- متنوع کردن برنامه های نماز جماعت .

- تقسیم مسئولیت به صورت چرخشی،به طوري که تمام دانش آموزان در برگزاری نماز سهیم باشند.

- تبلیغات کافی و سازنده .

- استفاده از تشویق ، اهداء جایزه و پخش شیرینی در مواقع لزوم .

- برگزاری مسابقه ، خواندن شعر و قصه گویی بین بعضی از نمازها .

- عدم توسل به زور و اجبار و اختیاری کردن شرکت در نماز جماعت.

2- مطالعه کتب ، مقالات و استفاده از سایت ها و وبلاگهای مرتبط با نماز ؛

با توجه به مطالعاتی که انجام دادم متوجه شدم که کسانی بودند که قبلأ هم با این مشکل مواجهه شده بودند .

3- استفاده از پرسش نامه ؛

با توجه به این که استفاده از پرسشنامه یکی از بهترین راههای جمع آوری اطلاعات می باشد ، پرسشنامه ایی را طراحی کرده و به صورت تصادفی آنرا را در اختیار  دانش آموزان سه پایه قرار دادم که نتایج زیر بدست آمد :

همه دوست دارند نماز بخوانند ؛ نماز و مقدمات نماز را بلدند ، در خانواده ي اکثر شان ، والدین نماز می خوانند ، تعدادی از آنان شرایط خواندن نماز جماعت را بلد نیستند ، تعداد زیادی گفته اند : نمازمان را در خانه هایمان می خوانیم و به این دلیل در نماز شرکت نمی کنیم .

4- استفاده از فرم فراوانی رفتار ؛

براساس فرمی که برای نشان دادن تعداد شرکت کنندگان تهیه کرده بودم ، در چهار هفته و هفته ای دو روز از فرم استفاده نمودم و با ثبت تعداد شرکت کنندگان ، اطلاعاتی به دست آوردم .

5- موضوع را در جلسۀ انجمن اولیاء و مربیان مدرسه مطرح وبا آنان همفکری نمودم، که آنان ضمن تأیید گفته های من بیان داشتند، شاهد حضور تعداد زیادی از دانش آموزان در نماز جماعت روستا می باشند و در این راه همکاری لازم را با من به عمل خواهند آورد.

تحقیقات مطالعه شده و گفتگو با همکاران ، مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نمازجماعت را موارد زیر می دانند :

- متنوع نبودن و عدم استفاده از تشویق . لازم است ما هم به این مورد توجه داشته باشیم .

- محیط زندگی کودکان و عدم توجه والدین به نماز . در روستایی که مدرسۀ ما قرار دارد ، اکثر مردم در نماز جماعت مسجد شرکت می نمایند و با توجه به سؤال پرسش نامه که90 درصد دانش آموزان بیان داشته اند والدین آنها نماز می خوانند ، این مورد از دلایل عدم شرکت دانش آموزان ما در نماز جماعت نمی باشد.

- بلد نبودن نماز .

- واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختن حس حسادت بین دانش آموزان . به این مورد نیز لازم است توجه ، اقدام و برنامه ریزی شود.

- توسل به زور و اجبار . نماز در مدرسۀ ما کاملاً اختیاری است و این مورد هم رد می شود. چون من معتقد هستم انسان مختار است و باید با آزادی کامل به مسائل مذهبی روی آورد و کاری که از روی اجبار باشد، زود ترک می شود .

- عدم آشنایی کافی. در مناسبت های مختلف و به اقتضای موضوع ، اقدام به تبلیغات گسترده نمودیم. این تبلیغات شامل صحبت در مراسم آغازين و بين نماز ، نوشتن پیامهای قرآنی و احادیثی در مورد نماز ، برگزاری مسابقه ي كتاب خواني و اختصاص موضوع انشاء دانش آموزان به نماز بود.

- اهمیت ندادن به نماز از طرف اولیاء مدرسه. در این جا لازم است توجه شده و همکاران برای شرکت در نماز جماعت مدرسه حاضر شوند .

- برخورد نامناسب با کودکان . خوشبختانه تمام اولیاء مدرسه برخوردی مناسب با دانش آموزان دارند . چه در موقع نماز ، چه در مواقع دیگر . - نداشتن الگوی مناسب. چون والدین اکثرشان براساس گفتۀ خودشان در پاسخ به سؤال پرسش نامه ، اهل نماز هستند ، می توانند الگوهای خوبی برای آنها باشند . از آن طرف لازم است با آوردن معلمانشان به جمع نماز گزاران و تعریف داستانهایی از تأ ثیر نماز در زندگی بزرگان دینی ،راههای دیگری برای ارائۀ الگو به آنها باشد .

باید با همکاری اولیاء ، امام جماعت مسجد روستا و همکاران ، دانش آموزان را تشویق کنیم تا به جای خواندن نماز در خانه یا مسجد ، در مدرسه حاضر شده و نماز بخوانند . در اینجا بود که به جواب بیشتر سؤالات به مشورت گذاشته در ابتدای پژوهشم رسیدم

براساس بررسی نتيجه ي تحقيقات، نظر همکاران و پرسش نامۀ خودم راههای زیر را برای بهبود شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه پیشنهاد می کنم .

1 - رفع اشکال دانش آموزان در نماز و شرایط نماز جماعت

2- متنوع کردن نماز از طریق برگزاری نماز در مکانهای مختلف ، تقسیم مسئولیت برگزار ی نماز بین دانش آموزان ، شرکت همکاران در نماز، قصه گویی ، اجرای مسابقه ، استفاده از تشویق و ... .

اجرای بهترین راه حل و اقدام :

برای اجرای بهتر این امر  تصمیم گرفتیم با  کمک مدیر مدرسه  جشنی در محل نمازخانه مدرسه برگزار نمائیم و در آن جشن علاوه بر تشویق دانش آموزان ممتاز از دانش آموزان فعال در نماز و مسابقه های مرتبط با نماز هم تشویق به عمل آوریم . مدیر مدرسه سرکار خانم اکرمی  شخصا به خرید جوایز و هدایا برای این دانش آموزان رفته و جوایزی را انتخاب نمودند که دانش آموزان بیشتر دوست داشتند و همچنین از  مدیر مجتمع محمدآباد  که فردی بود دانش آموزان او را دوست داشتند دعوت کردیم تا در این مراسم شرکت و سخنرانی کند و همچنین به او گفته شد که در حین صحبت دانش آموزان را با احکام و نماز خواندن با انجام مسابقه آشنا کند .

هم چنین یک مسابقه مقاله نویسی و نشریه دیواری در مورد اهمیت نماز جماعت برگزار کردم و جوایز ارزنده ای را نیز برا آنان در نظر گرفتیم و گروهی از نمازگزاران را به اردوی یک روزه ( امامزاده گلزار کشانک )بردیم . وقتی علاقه ی دانش آموزانم را به آموزگارخاص می دیدم بیشتر با آن آموزگار  صحبت می کردم که در مورد اهمیت نماز در کلاس صحبت کنند .

اهدای جایزه و معرفی دانش آموزانی که بیشترین شرکت را ، هر ماه در نماز جماعت داشتند . در برنامه ی صبحگاه ، اجرای تلاوت همگانی قرآن و صحبت درباره اهمیت نماز و تاثیر آن در دوره نوجوانی  از رفتارهای نابهنجار و استفاده از مشک و عنبر جهت خوشبو کردن نماز خانه .

گرفتن عکس از نمازگزاران و قرار دادن آن در وب سایت  آموزشگاه (kelass-sheshomiha.blogfa.com)و دادن مسئولیت به همه ی دانش آموزان علاقه مند در روزهای مختلف مانند : انتظامات زنگ نماز ، مسئولین بهداشت ، مکبر و ...

ارزشیابی و نتیجه گیری :

براساس مشاهداتم ازوضعیت روحی دانش آموزان وحضورشان در نماز، به این نکات دست یافتم:

- دانش آموزان بدون اکراه ، در وقت مقرر اقدام به گرفتن وضوکرده و برای نماز آماده می شوند.

- آنان بدون کمرویی ،اشکالاتی را که با آن مواجه می شوند ، می پرسند .

- میزان مشارکتشان در آماده کردن محل نماز ،نشان از علاقة آنان دارد .

- شمارش دانش آموزان در هنگام نماز خواندن نشان از افزایش تعداد شرکت کنندگان دارد .

بالاخره آمار یک ماه بعد، که نشان می داد موفقیت ما چقدر بوده واین امر در دانش آموزان درونی شده است ، نشان از رشدی 90 درصدی داشته است که واقعاًجالب توجه بود .

تمام همکاران در این پژوهش بیان نمودند که این موفقیت بر اساس کارهایی بوده که با هم انجام داده بودیم .خوشحال بودند ومرا تشویق به ادامه ي کارها یی نظیر این كار نمودند ودرخواست كردند نسخه ای از کارم را در اختیار شان قرار دهم . امام جماعت مسجد واولیاء نیز بیان داشتند که فرزند انشان علاوه بر اینکه به نماز اهمیت می دهند ، هنگامی که به خانه می رسند، با عجله از ما می خواهند به آنها غذا دهیم تا در نماز حاضر شوند .برادران وخواهرانشان بيان مي كردند :اگر ما در خواندن نماز کاهلی کنیم فوری تذکرمي دهند و از اهمیت نماز برایمان حرف می نند. والدین می گفتند : هر جای نماز و یا وضو اشتباه می کنیم ،اشتباه ما را گوشزد كرده و اصلاح می نمايند .

مشکل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه، مرا وا داشت تا با راهنمایی و همکاری مدیر ،آموزگاران ،اعضای انجمن اولیا و مربیان ،امام جماعت مدرسه ،همکاران با تجربه ام و مطالعه ي کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با موضوع، اقدام به بهبود این مشکل در مدرسه بنمایم .

موانع و محدودیت ها :

مهم ترین محدودیت هایی که برای انجام کار با آنها مواجه بودم عبارتند از :

1- نبودن سرویسهای بهداشتی مجهز و وضوخانه خوب در مدرسه

2- عدم دعوت از امام جماعت در مدرسه به دلیل مشکلاتی که وجود داشت

3- پایین بودن فرهنگ خانواده های بعضی از دانش آموزان به دلیل وجود چندین نژاد از دانش آموزان در مدرسه ( زابلی ، کرد ، هزارجریبی ، گنبدی و .... )

4- کمبود بودجه و هزینه برای اجرای طرحهایی که من در نظر گرفته بودم .

پيشنهادات و راهكارها :

در پایان این پژوهش برای موفقیت خانواده ها و مدارس در تربیت دینی فرزندان ، چند راهكار و پيشنهاد دارم به این شرح :

1- پیشنهاد می شود که خانواده ها و اولیا دانش آموزان به مسئله ی نماز و مسائل دینی در منزل اهمیت دهند و دانش آموزان خود را برای خواندن نماز به وسیله های مختلف تشویق نمایند.

2- باید همکاری بین دو نهاد مهم خانواده و مدرسه در تربیت دینی دانش آموزان باشد و تا دانش آموزان را بتوان با مسائل دینی و اعتقادی بیشتر آشنا کرد

3- آشنا نمودن خانواده ها به شیوه های تاثیر گذاري بر فرزندانشان.

4- آشنا کردن دانش آموزان با فلسفه ي مسائل مذهبی و این موضوع که اصلا چرا ما باید نماز بخوانیم و فلسفه عبادت خدا چیست

5- معرفی الگو های شایسته در مسائل مذهبی .

6- استفاده از امام جماعت های جوان و خوش زبان که بتوانند ارتباط خوبی با دانش آموزان برگزار کنند و دانش آموزان بدون هیچ ترسی سوالات شرعی خود را از آنها بکنند

7- برگزاری مسابقات گوناگون در رابطه با نماز ؛ مثل : مسابقه ي انشا ، کتا ب خوانی و... .

8- مشارکت وهمکاری تمام اولیا ء مدرسه در تربیت مذهبی دانش آموزان واین امر را فقط وظیفه ي مربی تربیتی ندانیم .

9- سپردن امور اجرایی نماز به خود دانش آموزان و حتی می توان کل مسئولیت ها را به دانش آموزان داد که حتی مسئولین و معلمان مدرسه هم در نماز جماعت شرکت نکنند و دانش آموزان خودشان نظم و انضباط را در نماز خانه برقرار نمایند .

10- استفاده از فرشهای سجاده ایی در نماز خانه و همچنین استفاده از گلاب و عطر برای خوشبو کردن فضای مدرسه که به جذب بیشتر دانش آموزان به نماز جماعت کمک می کند .

11- پیشنهاد می شود سازمان های آموزش و پرورش و مدیران محترم مدارس با معلمان برای بهسازی و امکانات هرچه بهتر و بیشتر نمازخانه ، سرویسهای بهداشتی و وضوخانه مورد نیاز همکاری نمایند .

12- پیشنهاد می شود برای انجام هر کاری تشویق فراموش نشود همچنین می توان برای تشویق فعالین نماز از اردوهای تشویقی تحت عنوان اردوی نماز استفاده کرد .

13- در بین نماز ، احکام و قصه های قرآنی گفته شود و مسابقات فکری با اهداء جوایز برگزار شود .

به امید روزی که مدارس یکپارچه مسجد شود

بهمن ولی پور آموزگار کلاس ششم دبستان شهید ساعدی محمدآباد

سال تحصیلی 93-1392